॥ श्रीगणेशाय नमः ॥
नामधारक सिद्धासी । विनवीतसे परियेसी ।
रुद्राध्याय विस्तारेसी । दंपतीसी सांगितला ॥१॥
पुढे काय वर्तले । विस्तारोनि सांगा वहिले ।
मन माझे वेधले । गुरुचरित्र ऐकावया ॥२॥
सिद्ध म्हणे ऐक ताता । अपूर्व असे पुढे कथा ।
तेचि जाण पतिव्रता । श्रीगुरूते विनवीत ॥३॥
कर जोडोनि गुरूसी । विनवीतसे भक्तीसी ।
आम्हा गति पुढे कैसी । कवणेपरी असावे ॥४॥
या कारणे आपणासी । एखादा मंत्र उपदेशी ।
जेणे होय स्थिर जीवासी । चरणस्मरण सनातन ॥५॥
श्रीगुरु म्हणती तियेसी । स्त्रियांसी मंत्र उपदेशी ।
पतिभक्तीविणे त्यांसी । उपदेशासी देऊ नये ॥६॥
देता उपदेश स्त्रियांसी । विघ्न असे मंत्रासी ।
पूवी शुक्राचार्यासी । झाले असे परियेसा ॥७॥
ऐसे ऐकता गुरुवचन । विनवीतसे कर जोडून ।
स्त्रिया केवी मंत्रहीन । शुक्राचार्या कैसे झाले ॥८॥
विस्तारोनि आम्हासी । सांगा स्वामी कृपेसी ।
म्हणोनि लागली चरणासी । करुणावचनेकरोनिया ॥९॥
श्रीगुरु सांगती तियेसी । पूर्वकथा आहे ऐसी ।
युद्ध देवदैत्यांसी । सदैव होय अवधारा ॥१०॥
दैत्यसैन्य पडे रणी । शुक्र जपे संजीवनी ।
सकळ सैन्य उठवूनि । पुनरपि युद्धा पाठवीत ॥११॥
इंद्र वज्रे असुर मारी । शुक्र अमृत जप करी ।
सवेचि येती निशाचरी । देवसैन्य मारावया ॥१२॥
ऐसे होता एके दिवसी । इंद्र गेला कैलासासी ।
सांगे स्थिति शिवासी । शुक्राचार्याची मंत्रकरणी ॥१३॥
कोपोनिया ईश्वर । नंदीस सांगे उत्तर ।
तुवा जावोनि वेगवक्त्र । शुक्राचार्या धरोनि आणी ॥१४॥
स्वामीचे वचन ऐकोनि । नंदी गेला ठाकोनि ।
होता शुक्र तपध्यानी । मुखी धरिला नंदीने ॥१५॥
नंदी नेत शिवापासी । आकांत वर्तला दैत्यांसी ।
ईश्वरे प्राशिले शुक्रासी । अगस्ती सिंधूचियापरी ॥१६॥
ऐसा कित्येक दिवसांवरी । होता शुक्र शिवाचे उदरी ।
निघूनि गेला मूत्रद्वारी । विसर पडला शिवासी ॥१७॥
पूर्वी होते शुक्र नाव । ईश्वर-उदरी झाला उद्‍भव ।
नाव पावला भार्गव । पुनः संजीवनी जपे तो ॥१८॥
इंद्र मनी विचारी । पुरोहितासी पाचारी ।
कैसा शुक्र जिवंत करी । पुनः दैत्यजनांसी ॥१९॥
त्यासी विघ्न करावे एक । तू पुरोहित विवेकयुक्त ।
बुद्धि विचारी अनेक । बृहस्पति गुरुराया ॥२०॥
पाहे पा दैत्यांचे दैव कैसे । शुक्रासारिखा गुरु विशेषे ।
देतो जीवासी भरवसे । दैत्य येती युद्धासी ॥२१॥
तैसा तू नव्हेस आम्हांसी । आम्हाते का उपेक्षिसी ।
देवगुरु तू म्हणविसी । बुद्धि करी शीघ्र आता ॥२२॥
तू पूज्य सकळ देवांसी । जरी आम्हा कृपा करिसी ।
शुक्राचार्य काय विशेषी । तुजसमान नव्हे जाणा ॥२३॥
ऐसे नानापरी देख । इंद्र अमरनायक ।
पूजा करी उपचारिक । बृहस्पति संतोषला ॥२४॥
गुरु म्हणे इंद्रासी । यासी ऐक तू उपायासी ।
षट्‍कर्णी करावे मंत्रासी । सामर्थ्य राहील शुक्राचे ॥२५॥
एखादा पाठवावा शुक्रापासी । विद्यार्थी करून त्वरेसी ।
मंत्र शिकेल भरवसी । विद्यार्थिरूपेकरूनिया ॥२६॥
आपुला पुत्र कच असे । त्याते पाठवू विद्याभ्यासे ।
मंत्र शिकेल आहे कैसी । संजीवनी अवधारा ॥२७॥
कचाते आणूनि बुद्धियुक्ति । सांगतसे बृहस्पति ।
तुवा जावे शुक्राप्रती । विद्यार्थिरूप धरोनि ॥२८॥
आमुची निंदा तेथे करी । मनोभावे सेवा करी ।
संजीवनी कवणेपरी । मंत्र शिके पुत्रराया ॥२९॥
इंद्रादिक देवतांचा । निरोप घेऊनि पितयाचा ।
शुक्राप्रति गेला कचा । विद्यार्थिरूप धरोनि ॥३०॥
नमन केले साष्टांगी । उभा राहिला करुणांगी ।
शुक्र पुसतसे वेगी । कवण कोठूनि आलासी ॥३१॥
बोले आपण द्विजकुमार । तुझी कीर्ति ऐकिली थोर ।
विद्याभ्यासीन मनोहर । म्हणोन आलो सेवेसी ॥३२॥
सेवक होईन तुमचे चरणी । आलो इच्छेसी धरूनि ।
तू भक्तवत्सलशिरोमणि । अनाथांचा प्रतिपालक ॥३३॥
बोलोनि ऐसे कचवचन । विनवीतसे कर जोडून ।
शुक्रकन्या जवळी येऊन । पितयालागी विनवित ॥३४॥
पितयासी म्हणे देवयानी । विप्र भला दिसे नयनी ।
याते तुम्ही शिष्य करूनि । विद्याभ्यास सांगावा ॥३५॥
कच सुंदर सुलक्षण । जैसा दिसे की मदन ।
देवयानी करी चिंतन । ऐसा पति व्हावा म्हणे ॥३६॥
ऐसी वासना धरुनी । पितयाते विनवुनी ।
शिष्य केला कच सगुणी । शुक्राचार्य विद्या सांगे ॥३७॥
ऐसा विद्याभ्यास करीत । दैत्यकुळी म्हणती निश्चित ।
देवगणी आले सत्य । कपटवेषे करूनि ॥३८॥
शिकूनिया विद्येसी । जाऊनि शिकवील देवांसी ।
कुडे होईल आम्हांसी । तेणे मनी चिंतावले ॥३९॥
काळ क्रमिता एके दिवसी । कच पाठविला समिधांसी ।
दैत्य जाती साह्येसी । तया कचाचे अवधारा ॥४०॥
रानी जाउनी समागमेसी । दैत्य मारिले कचासी ।
समिधा घेवोनि घरासी । दैत्य आपण येते झाले ॥४१॥
शुक्राचार्यांची कन्या । पितयासी परम मान्या ।
पितयासी विनवी धन्या । कच कैसा नाही आला ॥४२॥
कच आलियावाचूनी । भोजन न करी देवयानी ।
ऐसे ऐकता निर्वाणी । शुक्राचार्य चिंतावला ॥४३॥
ज्ञानी पाहे मानसी । मृत्यु झाला असे तयासी ।
मंत्र जपूनि संजीवनीसी । त्वरित घरी आणिला ॥४४॥
आणिक होता बहुत दिवस । दैत्य करिती अतिद्वेष ।
गेला होता वनवास । पुनरपि तयासी वधियेले ॥४५॥
मागुती वाचेल म्हणोनि । चूर्ण करिती छेदोनि ।
दाही दिशा टाकुनी । आले घरा पुनरपि ॥४६॥
दिवस गेला अस्तमानी । पुसतसे देवयानी ।
कच न दिसे म्हणोनि । पितयाते विनवीत ॥४७॥
कच माझा प्राणसखा । ना आणिशी जरी खाईन विखा ।
दावी मज तयाचे मुखा । म्हणोनि प्रलाप करीतसे ॥४८॥
कन्येवरी ममत्व बहुत । तेणे शुक्र ज्ञाने पहात ।
छिन्नभिन्न केले म्हणत । मंत्र जपला संजीवनी ॥४९॥
धन्य मंत्राचे सामर्थ्य । कच आला घरा त्वरित ।
देवयानी संतोषत । पितयाने आलिंगिली ॥५०॥
दैत्य मनी विचार करिती । काय केल्या न मरे म्हणती ।
गुरुकन्येसी याची प्रीति । म्हणुनि गुरु वाचवितो ॥५१॥
आता उपाय करू यासी । उदईक येईल एकादशी ।
मारूनि मिळवू पानेसी । गुरुमुखी पाजावे ॥५२॥
ऐशी निगुती करोनि । आली एकादशी दिनी ।
कचाते बाहेर नेवोनि । मारते जहाले दैत्य शिष्य ॥५३॥
प्राशन करविती गुरूसी । मिळवूनिया मद्यरसी ।
स्निग्ध मिळवूनिया बहुवसी । शुक्रगुरूसी देत झाले ॥५४॥
मागुती पुसे देवयानी । पितयाते विनवुनी ।
कचासी आणी म्हणोनि । रुदन करी आक्रोशे ॥५५॥
शुक्र पहातसे ज्ञानी न दिसे कच त्रिभुवनी ।
खेद करीतसे मनी । कन्यालोभेकरोनिया ॥५६॥
विचार करिता सर्वा ठायी । दिसू लागला आपुले देही ।
संदेह पडला शक्रासी पाही । कैसे करावे म्हणोनि ॥५७॥
कन्येसी म्हणे शुक्र देखा । कच न ये आता ऐका ।
माझे उदरी असे निका । कैसा काढू तयासी ॥५८॥
यासी काढिता आपणासी । मृत्यु होईल परियेसी ।
काय अभिलाष असे त्यासी । म्हणोनि कन्येसी पुसतसे ॥५९॥
पितया विनवी देवयानी । अभिलाष होता माझे मनी ।
भार्या त्याची होउनी । दोघे राहू तुजपासी ॥६०॥
हाचि व्हावा माझा पति । ऐसे संकल्पिले चित्ती ।
न उठे जरी पुढती । तरी प्राण त्यागीन ॥६१॥
संदेह पडला शुक्रासी । बोधिता झाला कन्येसी ।
त्यास उठविता आपणासी । मृत्यू होईल अवधारी ॥६२॥
कन्या म्हणे पितयासी । सकळा तू वाचविसी ।
आपुला प्राण जाईल म्हणसी । हे आश्चर्य वाटतसे ॥६३॥
शुक्र म्हणे देवयानी । मंत्र असे संजीवनी ।
मजवाचोनि नेणे कोणी । माते कोण उठवील ॥६४॥
मंत्र सांगो नये कवणा । षट्‍कर्णी होता जाईल गुणा ।
कचाकरिता माझा प्राण । जाईल देखा अवधारी ॥६५॥
न ऐके कन्या देवयानी । पित्याचे चरण धरोनि ।
विनवीतसे कर जोडोनि । मंत्र आपणाते शिकवावा ॥६६॥
कचासी तू सजीव करी । तुज येईल मृत्यू जरी ।
मी मंत्र जपोनि निर्धारी । सजीव करीन तुजलागी ॥६७॥
शुक्र म्हणे कन्येसी । मंत्र सांगू नये स्त्रियांसी ।
दोष असता परियेसी । वेदशास्त्रसंमत असे ॥६८॥
स्त्रियांसी मंत्र पतिभक्ति । जपू नये मंत्रयुक्ति ।
सांगता दोष आम्हा घडती । मंत्रसामर्थ्य जाईल ॥६९॥
पितयासी म्हणे देवयानी । सुखे असा मंत्र जपोनि ।
प्राण जातो म्हणोन । मूर्च्छागत पडली ते ॥७०॥
शुक्राची कन्येवरी प्रीति । उठवूनि तिसी आलिंगिती ।
मंत्र तिसी सांगती । संजिवनी अवधारा ॥७१॥
आपुल्या पोटी कच होता । तोही होय ऐकता ।
मंत्र जहाला षट्‍कर्णता । मग जपला कचानिमित्त ॥७२॥
शुक्राचे पोटातुनी । कच निघाला फोडुनी ।
मंत्र जपे ती देवयानी । पितयाते उठविले ॥७३॥
तीन वेळा मंत्र जपता । कचे पाठ केला तत्त्वता ।
संतोष करी मनी बहुता । कार्य साधले म्हणोनि ॥७४॥
शुक्राचार्याते नमुनी । कच विनवी कर जोडुनी ।
माते दैत्य मारिती म्हणोनि । निरोप द्यावा मजलागी ॥७५॥
स्वामीचेनि विद्या शिकलो । तुझे कृपेने पूर्ण जहालो ।
देवकार्यार्थ संतोषलो । म्हणूनि चरणी लागला ॥७६॥
शुक्राचार्ये हर्षोनि । निरोप दिधला त्यालागोनी ।
पदर धरी देवयानी । पति व्हावे म्हणोनिया ॥७७॥
तूते मारिले तीन वेळी । मी वाचविले त्या काळी ।
विद्या शिकलासी पित्याजवळी । अवश्य वरावे मजलागी ॥७८॥
कच म्हणे ऐक बाळे । गुरुकन्या भगिनी बोले ।
तुवा आमुते वाचविले । माता होसी निर्धारी ॥७९॥
वरिता दोष आपणासी । दूषण ठेवितील सर्व ऋषि ।
भगिनी तू आमुची होसी । कैसी वरू म्हणे तो ॥८०॥
देवयानी कोपोनि । शाप दिधला ते क्षणी ।
वृथा विद्या होईल मानी । समस्त विसरे तात्काळी ॥८१॥
माझे अंतःकरणीची आशा । वृथा केली निराशा ।
विद्या न ये तुज लवलेशा । म्हणूनि शाप दिधला ॥८२॥
कच म्हणे तियेसी । वाया शापिले आम्हांसी ।
पुरुष वरील तुजसी । ब्रह्मकुळाव्यतिरिक्त ॥८३॥
तुझा पिता ब्रह्मज्ञानी । जाणे अमृतसंजीवनी ।
तुज शिकविले म्हणोनि । पुढे मंत्र न चाले ॥८४॥
ऐसा शाप देउनी । कच गेला निघुनी ।
संतोष झाला इंद्रभुवनी । दैत्यजीवन नव्हेची ॥८५॥
शुक्राचा संजीवनी मंत्र । कामा न ये झाला अपात्र ।
स्त्रियांसी न सांगावा मंत्र । म्हणोनि श्रीगुरु निरूपिती ॥८६॥
स्त्रियांलागी पतिसेवा । याची कारणे मंत्र न द्यावा ।
व्रतोपवास करावा । गुरु-पुरुष-निरोपाने ॥८७॥
सावित्री विनवी श्रीगुरूसी । व्रत आचरले बहुवसी ।
तुझे वाक्य आम्हांसी । व्रत एखादे निरोपावे ॥८८॥
तुजवरी माझा विश्वास । तुजवाचोनि नेणू आणिकास ।
व्रत तूचि आम्हांस । व्रत तुझी चरणसेवा ॥८९॥
भक्ति राहे तुझे चरणी । ऐसा निरोप द्यावा मुनि ।
म्हणुनी लागली चरणी । कृपा करी म्हणोनिया ॥९०॥
श्रीगुरु म्हणती तियेसी । सांगेन तुज व्रत ऐसी ।
स्थिर होय अहेवपणासी । राज्य पावे तुझा पति ॥९१॥
दंपत्य विनवी श्रीगुरूसी । तुझे वाक्य कारण आम्हासी ।
जैसा तू निरोप देसी । तेणे रीती रहाटू ॥९२॥
जो गुरुवाक्य न करी । तो पडे रौरवघोरी ।
तुझे वाक्य आम्हा शिरी । म्हणूनि चरणी लागली ॥९३॥
भक्तवत्सल श्रीगुरुनाथ । सांगता जहाला अतिप्रीत ।
विस्तारोनि समर्थ । व्रत तिसी सांगतसे ॥९४॥
सिद्ध म्हणे नामधारका । श्रीगुरु म्हणती कौतुका ।
ऐकताती दंपती निका । अतिप्रीतिकरोनिया ॥९५॥
श्रीगुरु म्हणती तयांसी । सांगेन व्रत इतिहासी ।
ऋषि पुसती सूतासी । व्रत बरवे निरोपावे ॥९६॥
सूत म्हणे ऋषीश्वरा । व्रत सांगेन मनोहरा ।
स्त्रिया अथवा पुरुषा बरा । व्रत असे अवधारा ॥९७॥
नित्यानंद असे शांत । निर्विकल्प विख्यात ।
ऐसा ईश्वर अर्चिता त्वरित । सकळाभीष्टे पाविजे ॥९८॥
संसारसागरात । विषयातुर आचरत ।
तेही पूजिता पूर्ण भक्त । त्यासी ईश्वर प्रसन्न होय ॥९९॥
विरक्त अथवा संसाररत । विषयातुर आसक्त ।
जे पूजिती पूर्ण भक्त । त्यासी ईश्वर प्रसन्न होय ॥१००॥
तेणे पाविजे पैलपार । ऐसे बोलती वेदशास्त्र ।
स्वर्गापवर्गा अधिकार । त्यासी होय परियेसा ॥१॥
विशेष व्रत असे ऐक । सोमवार व्रतनायक ।
ईश्वरार्चन करा विवेक । सकळाभीष्टे पाविजे ॥२॥
नक्त भोजन उपवासी । जितेंद्रिय करा विशेषी ।
वैदिक तांत्रिक पूजेसी । विधिपूर्वक सकळिक ॥३॥
गृहस्थ अथवा ब्रह्मचारी । सुवासिनी कन्याकुमारी ।
भर्तृविण विधवा नारी । व्रत करावे अवधारा ॥४॥
याचे पूर्वील आख्यान । सांगेन ऐका अतिगहन ।
ऐकता करी पावन । सकळासही परियेसा ॥५॥
स्कंदपुराणींची कथा । सर्व साद्यंत ऐका ।
पूर्वयुगी आर्यावर्तका । राजा एक अवधारा ॥६॥
चित्रवर्मा नाम त्यासी । धर्मात्मा राजा परियेसी ।
धर्ममार्ग आचरे हर्षी । अधर्माते शिक्षा करी ॥७॥
अखिल पुण्ये त्याणे केली । सकल संपत्ति वाढविली ।
समस्त पृथ्वी जिंकिली । पराक्रमेकरूनिया ॥८॥
सहपत्‍नी धर्म करिती । पुत्रकाम्ये शिवाप्रती ।
ऐसा किती काळ क्रमिती । कन्या झाली तयाते ॥९॥
अतिसुंदर सुलक्षण । पार्वतीरूपासमान ।
तेज फाके सूर्यकिरण । अतिलावण्य न वर्णवे ॥११०॥
वर्तावया जातकासी । बोलाविले ज्योतिषी ।
द्विज मिळाले अपारेसी । वर्तविती जातक ॥११॥
म्हणती कन्या सुलक्षण । नामे सीमंतिनी जाण ।
उमेसारखे मांगल्यपण । किंवा दमयंतीस्वरूप होय ॥१२॥
भागीरथीऐसी रूपासी । लक्ष्मीसारिखी गुणराशी ।
ज्ञाने देवमतासरसी । जानकीसमान पतिव्रता ॥१३॥
सूर्यासारिखी होईल कांति । चंद्रासमान मनशांति ।
दहा सहस्त्र वरुषे ख्याति । पतीसह राज्य करील ॥१४॥
जातक वर्तवले तिसी । राव पावला अतिहर्षी ।
अखिल दाने विप्रांसी । देता जाहला अवधारा ॥१५॥
असता राव सभेसी । द्विज एक परियेसी ।
भय न धरिता वाक्यासी । बोलतसे अवधारा ॥१६॥
ऐक राया माझे वचन । कन्यालक्षण मी सांगेन ।
चवदावे वर्षी विधवापण । होईल इयेसी जाण पा ॥१७॥
ऐसे वाक्य परिसोनि । राव पडिला मूर्छा येवोनि ।
चिंता वर्तलि बहु मनी । विप्रवाक्य परिसता ॥१८॥
ऐसे सांगोनि ब्राह्मण । गेला निघोनि तत्क्षण ।
सर्व दुःखाते पावून । तळमळीत तेधवा ॥१९॥
ऐसे बालपण क्रमिता । सप्त वर्षे जाती तत्त्वता ।
चिंतीत होती मातापिता । वर्‍हाड केवी करावे ॥१२०॥
चवदावे वर्षी विधवापण । म्हणोनि बोलिला ब्राह्मण ।
तेणे व्याकुळ अंतःकरण । राजा-राजपत्‍नीचे ॥२१॥
कन्या खेळे राजांगणी । सवे सखयाते घेवोनि ।
बोलता ऐकिले विप्रवचनी । चौदावे वर्षी विधवत्व ॥२२॥
ऐसे ऐकोनि वचन । कन्या करीतसे चिंतन ।
वर्तता आली एक दिन । तया घरी ब्रह्मस्त्री देखा ॥२३॥
याज्ञवल्क्याचिया पत्‍नी । मैत्रेयी म्हणोनि ।
घरी आली देखोनि । चरण धरीत तेधवा ॥२४॥
भावे साष्टांग नमूनि । करसंपुट जोडोनि ।
विनवी करुणावचनी । माते प्रतिपाळी म्हणतसे ॥२५॥
सौभाग्य स्थिर होय जेणे । उपाय सांगे मजकारणे ।
चंचळ असे अंतःकरणे । म्हणूनि चरणी लागली ॥२६॥
कन्या विनवी तियेसी । ऐसे व्रत सांग आम्हांसी ।
आम्हा जननी तूचि होसी । व्रत सांग म्हणतसे ॥२७॥
ऐकोनि कन्येच्या वचना । बोले मैत्रेयी जाणा ।
शरण रिघावे उमारमणा । अहेवपण स्थिर होय ॥२८॥
सोमवार परियेसी । व्रत आचरी नेमेसी ।
पूजा करावी शिवासी । उपवास करुनी अवधारा ॥२९॥
बरवे सुस्नात होवोनि । पीतांबर नेसोनि ।
मन स्थिर करोनि । पूजा करावी गौरीहरा ॥१३०॥
अभिषेके पापक्षय । पीठ पूजिता साम्राज्य ।
गंधाक्षता पुष्पमाल्य । सौभाग्यसौख्य पाविजे ॥३१॥
सौगंध होय धूपाने । कांति पाविजे दीपदाने ।
भोग नैवेद्यार्पणे । तांबूलदाने लक्ष्मी स्थिर ॥३२॥
चतुर्विध पुरुषार्थ । नमस्कारिता त्वरित ।
अष्टैश्वर्यै नांदत । ईश्वरजप केलिया ॥३३॥
होमे सर्व कोश पूर्ण । समृद्धि होतसे जाण ।
करिता ब्राह्मणभोजन । सर्व देवता तृप्त होती ॥३४॥
ऐसे सोमवार व्रत । कन्ये करी वो निश्चित ।
भव आलिया दुरित । परिहरती महाक्लेश ॥३५॥
गौरीहरपूजा करिता । समस्त दुरिते जाती तत्त्वता ।
ऐकोनि सीमंतिनी तत्त्वता । अंगिकारिले व्रत देखा ॥३६॥
सोमवारचे व्रत । आचरे सीमंतिनी त्वरित ।
पिता देखोनि निश्चित । विवाहायोग्य म्हणोनि ॥३७॥
राजा विचारी मानसी । वर्‍हाड करावे कन्येसी ।
जैसे प्राक्तन असेल तिसी । तैसे घडो म्हणतसे ॥३८॥
विचारोनि मंत्रियांसी । पाठविता झाला राष्ट्रांसी ।
दमयंतीनळवंशी । इंद्रसेनाचा कुमारक ॥३९॥
चंद्रांगद वर बरवा । जैसा तेज चंद्रप्रभा ।
बोलाविले विवाहशोभा । कन्या दिधली संतोषे ॥१४०॥
राजे भूमांडलिक देखा । समस्त आले वर्‍हाडिका ।
वर्‍हाड झाले अतिकौतुका । महोत्साह नानापरी ॥४१॥
नाना द्रव्यालंकार । वर्‍हाडिका देई नृपवर ।
अखिल दाने देकार । विप्रालागी देता झाला ॥४२॥
पाठवणी केली सकळिका । जामात ठेविला कौतुका ।
कन्यास्नेह अनेका । म्हणोनि राहविले राजपुत्रा ॥४३॥
राजपुत्र श्वशुरगृही । स्त्रिया प्रीति अतिस्नेही ।
काळ क्रमिता एके समयी । जलक्रीडेसी निघाला ॥४४॥
कालिंदी म्हणिजे नदीसी । राजपुत्र परियेसी ।
सर्व दळ समागमेसी । गेला नदीसी विनोदे ॥४५॥
राजपुत्र निघे नदीत । सवे निघाले लोक बहुत ।
विनोदे असे पोहत । अतिहर्षे जलक्रीडा ॥४६॥
पोहता राजकुमार देखा । बुडाला मध्ये गंगोदका ।
आकांत झाला सकळिका । काढा काढा म्हणताती ॥४७॥
सवे सैन्य लोक सकळ । होते नावेकरी प्रबळ ।
उदकी पाहताती तये वेळ । न दिसे कोठे बुडाला ॥४८॥
उभय तटी सैन्यातून । धावत गेले राजसदना ।
व्यवस्था सांगती संपूर्ण । जामात तुमचा बुडाला ॥४९॥
कालिंदी नदीच्या डोहात । संगतीने होते पोहत ।
अदृश्य झाला त्वरित । न दिसे कुमार बुडाला ॥१५०॥
ऐकोनि राजा पडे धरणी । मूर्च्छना येऊनि तत्क्षणी ।
कन्या ऐकताच श्रवणी । त्यजू पाहे प्राणाते ॥५१॥
राजा कन्येसी संबोखित । आपण गेला धावत ।
राजस्त्रिया शोक करीत । कन्यादुःखे अतिबहु ॥५२॥
सीमंतिनी करी शोका । म्हणे देवा त्रिपुरांतका ।
शरण रिघालिया देखा । मरण कैसे न आले मज ॥५३॥
मृत्यु चवदा वर्षी जाण । म्हणोनि धरिले तुमचे चरण ।
वृथा गेले व्रताचरण । सोमवार शिवाचे ॥५४॥
तव देणे अढळ सकळा । मज उपेक्षिले जाश्वनीळा ।
अपकीर्ति तुज केवळा । शरणागता रक्षिसी ॥५५॥
स्मरण करी श्रीगुरूसी । याज्ञवल्क्यपत्‍नीसी ।
सांगितले व्रत आम्हांसी । सौभाग्य स्थिर म्हणोनिया ॥५६॥
तिचिया वाक्ये करूनि । पूजिली शिवभवानी ।
वृथा झाली माझे मनी । शीघ्र विनवी शिवासी ॥५७॥
ऐसे दुःखे प्रलापत । सीमंतिनी जाय रडत ।
गंगाप्रवेश करीन म्हणत । निघाली वेगे गंगेसी ॥५८॥
पिता देखोनि नयनी । धरावया गेला धावोनी ।
कन्येते आलिंगोनी । दुःख करी अत्यंत ॥५९॥
सकळ मंत्री पुरोहित । सर्व सैन्य दुःख करीत ।
बोलाविले नावेकरी त्वरित । पहा म्हणती गंगेत ॥१६०॥
गंगा सकळ शोधिती । न दिसे कुमार कवणे गती ।
शोक करीतसे सीमंती । राजा संबोखी तियेसी ॥६१॥
राजकुमाराचे सेवक । करू लागले बहु दुःख ।
सांगो गेले पुत्रशोक । इंद्रसेनाकारणे ॥६२॥
ऐकोनिया इंद्रसेन । दुःख करी अतिगहन ।
भार्येसहित धावून । आला तया मृत्युस्थळा ॥६३॥
दोघे राव मिळोन । शोक करिती दारुण ।
हा हा कुमारा म्हणोन । ऊर शिर पिटताती ॥६४॥
हा हा पुत्रा ताता म्हणत । राजा गडबडा असे लोळत ।
मंत्री राजकुळ समस्त । नगरलोक दुःख करिती ॥६५॥
कोठे गेला राजसुत । म्हणोनि सीमंतिनी रडत ।
खिन्न झाले समस्त । मातापितर श्वशुरादि ॥६६॥
कोणे स्थानी पति गेले । म्हणोनि सीमंतिनी लोळे ।
ललाट हस्ते पिटिले । पार नाही शोकासी ॥६७॥
सीमंतिनी म्हणे पितयासी । प्राण त्यजीन पतिसरसी ।
वाचूनिया संसारासी । वैधव्य कोण भोगील ॥६८॥
पुसे सकळ द्विजासी । करावे की सहगमनासि ।
विप्र सांगती रायासी । प्रेतावेगळे करू नये ॥६९॥
प्रेत शोधावे नदीत । दहन करावे कन्येसहित ।
न दिसे बुडाला गंगेत । केवी सहगमन होईल ॥१७०॥
आता इसी ऐसे करणे । प्रेत सापडे तववरी राखणे ।
ऐकोनिया द्विजवचने । राजा कन्ये विनवीतसे ॥७१॥
ऐसे व्याकुळ दुःखे करिती । मंत्री पुरोहित म्हणती ।
जे असेल होणार गती । ब्रह्मादिका चुकेना ॥७२॥
होणार जहाली देवकरणी । काय कराल दुःख करोनी ।
ऐसे मंत्री संबोखुनी । रायाते चला म्हणती ॥७३॥
निघाले राजे उभयता । मंदिरा पावले दुःख करिता ।
इंद्रसेन अति दुःखिता । न विसरे कधी पुत्रशोक ॥७४॥
राज्य-व्यापार सोडूनि । दुःख करी पुत्रचिंतनी ।
गोत्रजी राज्य हिरूनी । कपटे घेतले तयाचेच ॥७५॥
सहभार्या रायासी । ठेविते झाले कारागृहासी ।
पुत्रशोके बहु त्यासी । राज्यभोग चाड नाही ॥७६॥
चित्रवर्मा राव देखा । कन्या ठेविली ममत्विका ।
प्राण त्यजू पाहे निका । लोक निंदितील म्हणोनि ॥७७॥
राव म्हणे कन्येसी । पुत्र नाही आमुचे वंशी ।
कन्या एक तू आम्हांसी । पुत्रापरी रहाटावे ॥७८॥
लोक निंदितील आम्हांसी । वैधव्य आले परियेसी ।
वर्ष एक क्रमिलियासी । पुढे आचार करी वो बाळे ॥७९॥
पित्याचे वचन ऐकोनी । करीतसे बहु चिंतनी ।
म्हणे देवा शूळपाणि । केवी माते गांजिले ॥१८०॥
ऐसे विचारुनी मानसी । व्रत आचरे तत्परेसी ।
सोमवार उपवासासी । ईश्वरपूजा करीतसे ॥८१॥
इकडे तो राजकुमार । बुडाला होता गंगापूर ।
गेला जेथे पाताळनगर । वासुकी जेथे राज्य करी ॥८२॥
नागलोकीचिया नारी । आल्या होत्या नदीतीरी ।
राजकुमार आला पुरी । नदीतटाकी वहातसे ॥८३॥
देखोनिया नागकन्या । काढिती संतोषे करोनिया ।
अमृता शिंपिती आणुनिया । सावध केला तयाते ॥८४॥
कन्या मिळूनि त्यासी । घेवोनि जाती तक्षकापासी ।
विचित्र नगर परियेसी । राजपुत्र पहात असे ॥८५॥
पाहे पाताळनगर-रचना । जैसी शोभा इंद्रभुवना ।
गोपुरे दिसती महारत्‍ना । विद्युल्लतेपरी ॥८६॥
इंद्रनीळ वैडुर्यैसी । मानिके मुक्ताफळांसी ।
महारम्य पुरी जैसी । सूर्यकांति मिरवत ॥८७॥
चंद्रकांतिसरसी भूमि । महाद्वारे कपाट हेमी ।
अनेक रत्‍ने नाही उपमी । ऐशा मंदिरा प्रवेशला ॥८८॥
पुढे देखिली सभा थोर । समस्त बैसले सर्पाकार ।
आश्चर्य करी राजकुमार । असंख्य सर्प दिसताती ॥८९॥
सभेमध्ये अतिशोभित । मध्ये बैसला पन्नगनाथ ।
जैशी सूर्यकांति फाकत । अति उन्नत बैसला ॥१९०॥
अनेक शत फणा दिसती । जैशी वीज लखलखती ।
पीतांबरे सज्योती । रत्‍नकुंडलमंडित ॥९१॥
अनेकरत्‍नखचित देखा । मुकुट मिरवती सहस्त्र एका ।
सहस्त्रफणी मिरवे तक्षका । ऐसा सभे बैसला असे ॥९२॥
रूपयौवन नागकन्या । नानापरी भरणे लेवोनिया ।
अनेक सहस्त्र येवोनिया । सेवा करिती तक्षकाची ॥९३॥
ऐशा सभास्थानी देख । राव बैसला तक्षक ।
देखोनिया राजकुमारक । नमन करी साष्टांगी ॥९४॥
तक्षक पुसे नागकन्यांसी । कैचा कुमार आणिलासी ।
सुलक्षण दिसतो कैसी । कोठे होता म्हणे तया ॥९५॥
नागकन्या म्हणती त्यासी । नेणो नाम याचे वंशी ।
वहात आला यमुनेसी । घेऊन आलो तुम्हांजवळी ॥९६॥
तक्षक पुसे राजकुमारासी । नाम कवण कवणे वंशी ।
काय कारणे आलासी । कवण देशी वास तुझा ॥९७॥
सांगे राजकुमार देख । आम्ही भूमंडळनायका ।
नैषध राजपति ऐका । नळनामे पुण्यश्लोक ॥९८॥
त्याचा पुत्र इंद्रसेन । जन्म आमुचा त्यापासून ।
चंद्रांगद नामे आपण । गेलो होतो श्वशुरागृहा ॥९९॥
जलक्रीडा करावयासी । गेलो होतो यमुनेसी ।
विधिवशे आम्हांसी । बुडालो नदी अवधारा ॥२००॥
वहात आलो नदीत । नागकन्या मज देखत ।
घेवोनि आल्या तुम्हांप्रत । पूर्वभाग्ये करूनि ॥१॥
पूर्वार्जित पुण्यवंशी । भेटी झाली चरणांसी ।
धन्य माझे जीवित्वासी । कृतार्थ झालो म्हणतसे ॥२॥
करुणावचन ऐकोनि । तक्षक बोले संतोषोनि ।
नको भिऊ म्हणोनि । धैर्य तया दिधले ॥३॥
शेष म्हणे रे बाळा । तू आहेसी मन निर्मळा ।
तुमचे घरी सर्वकाळा । दैवत कोण पूजितसा ॥४॥
ऐसे ऐकोनि राजकुमार । हर्षे जहाला निर्भर ।
सांगतसे विस्तार । आपुला देव शंकर ॥५॥
सकळ देवांचा देव । नाम ज्याचे सदाशिव ।
वामांगी उमा अपूर्व । त्यालागी पूजू निरंतर ॥६॥
ज्यापासोनि जनित ब्रह्मा । सृष्टि सृजितो अनुपमा ।
तो सदाशिव आम्हा । निज दैवत निर्धारे ॥७॥
तयाच्या सत्त्वगुणेसी । विष्णु उपजला परियेसी ।
प्रतिपाळक लोकांसी । तो सदाशिव आराधितो ॥८॥
ज्याच्या तामसगुणे जाण । एकादश रुद्रगण ।
उपजले असती याकारण । प्रलयकर्ता या नाव ॥९॥
धाता विधाता आपण । उत्पत्तिस्थितिलयाकारण ।
तेजासी तेज असे जाण । तैसा ईश्वर पूजितसो ॥२१०॥
पृथ्वी आप तेजासी । जो पूर्ण वायु आकाशी ।
तैसा पूजितसो शिवासी । म्हणे राजकुमार देखा ॥११॥
सर्वां भूती असे संपूर्ण । चिन्मय आपण निरंजन ।
जो रूपे असे अचिंतन । तो ईश्वर पूजितसो ॥१२॥
ज्याची कथा वेद जहाले । तक्षक शेष ज्याची कुंडले ।
त्रिनेत्री असे चंद्र मोळे । तैसा शंकर पूजितसो ॥१३॥
ऐसे ऐकोनि वचन । तक्षक संतोषला अतिगहन ।
राजकुमारा आलिंगोन । तुष्टलो तुष्टलो म्हणतसे ॥१४॥
तक्षक बोले तये वेळी । तुज देईन राज्य सकळी ।
तुवा रहावे पाताळी । आनंदे भाग्य भोगीत ॥१५॥
माझ्या लोकी जे जे रत्‍न । ते ते देईन तुजकारण ।
पावोनिया समाधान । सुखे येथे रहावे ॥१६॥
पाताळ लोकीची रचना । पहावी तुवा अनुपमा ।
कल्पवृक्ष मनोरमा । आहेत माझ्या नगरात ॥१७॥
अमृत न देखती स्वप्नी कोणी । ते भरले असे जैसे पाणी ।
तळी बावी पोखरणी । अमृताच्या माझ्या घरात ॥१८॥
नाही मरण तव येथे । रोगपीडादि समस्ते ।
नेणती कोणी स्वप्नावस्थे । ऐसे नगर माझे असे ॥१९॥
सुखे रहावे येथे स्वस्थ । तक्षक कुमारक सांगत ।
राजपुत्र असे विनवीत । करुणावचने ॥२२०॥
राजपुत्र विनवी तक्षकासी । मी एकलाची पितयाचे कुशी ।
भार्या चतुर्दश वर्षी । शिवपूजनी रत सदा ॥२१॥
नूतन झाले माझे पाणिग्रहण । गुंतले तेथे अंतःकरण ।
पाहीन मातापिताचरण । तेणे सर्वस्व पावलो ॥२२॥
आपण बुडालो नदीत । पिता माता दुःख करीत ।
पत्‍नी जीव त्यागील सत्य । हत्या पडे मस्तकी ॥२३॥
देखिले तव चरण आपण । तेणे झालो धन्य धन्य ।
रक्षिला आपण माझा प्राण । दर्शन करा मातापिता ॥२४॥
तक्षक झाला संतोषित । नाना रत्‍ने त्यासी देत ।
अमृत पाजिले बहुत । आण्क दिधले स्त्रियेसी ॥२५॥
कल्पवृक्षफळे देती । अपूर्व वस्तु आभरणे त्यासी ।
जे अपूर्व असे क्षिती । अमोल्य वस्तु देता जहाला ॥२६॥
इतुके देवोनि कुमारकासी । तक्षक बोले परियेसी ।
जे जे काळी आम्हा स्मरसी । तव कार्य सिद्धि पावेल ॥२७॥
आणिक संतोषोनि चित्ती । वस्त्रे वाहने मागुती ।
तुरंग दिधले मनोगती । सवे दे कुमार आपुला ॥२८॥
चंद्रांगदकुमारासी । इतके दिधले आनंदेसी ।
निरोप दिधला परियेसी । वाहन तुरंग मनोहर ॥२९॥
तक्षका नमूनि त्वरित । वारूवरी आरूढ राजसुत ।
मनोवेगे मार्ग क्रमित । नागकुमार सवे जाणा ॥२३०॥
जिये स्थानी बुडाला होता । तेथे पावला क्षण न लागता ।
निघाला बाहेर वारूसहिता । नदीतटाकी उभा असे ॥३१॥
सोमवार त्या दिवशी । सीमंतिनी आली स्नानासी ।
सवे होत्या सखी सेवेसी । नदीतीरी उभी असे ॥३२॥
सीमंतिनी म्हणे सखियासी । आश्चर्य वाटे मानसी ।
उदकातुनी निघाला परियेसी । सवे असे नागपुत्र ॥३३॥
राक्षस होई की वेषधरू । रूप धरिले असे नरू ।
दिसतसे मनोहरू । तुरंगारूढ जाहला असे ॥३४॥
कैसे पहा हो रूप यासी । जेवी सूर्य प्रकाशी ।
दिव्यमालांबरे कैसी । सुगंध असे परिमळा ॥३५॥
दश योजनेपर्यंत । सुवास येतसे अमित ।
पूर्वी देखिला असे रूपवंत । भासे त्यासी पाहिला ॥३६॥
स्थिर स्थिर भयभीता । त्याचिया पहाती स्वरूपता ।
आपुला पतीसादृश्य म्हणता । रूप आठवी तये वेळी ॥३७॥
राजपुत्र पाहे तियेसी । म्हणे स्वरूपे माझी स्त्री ऐसी ।
गळसरी न दिसे कंठासी । हार नसे मुक्ताफळ ॥३८॥
अवलोकितसे अंगखूण । न दिसे हळदी करी कंकण ।
चित्ती व्याकुळ रूपहीन । सदृश दिसे प्राणेश्वरी ॥३९॥
मनी विचरी मागुता । रूप तिचे आठविता ।
तुरंगावरूनि उतरता । नदीतीरी बैसला असे ॥२४०॥
बोलावोनि तियेसी । पुसतसे अति प्रेमेसी ।
तुझा जन्म कवणे वंशी । पुरुष तुझा कोण सांगे ॥४१॥
का कोमाइलीस बाळपणी । दिससी शोके म्लान लक्षणी ।
सांगावे मज विस्तारोनि । अति स्नेहे पुसतसे ॥४२॥
ऐकोनि सीमंतिनी देखा । आपण न बोले लज्जे ऐका ।
सखियांसी म्हणे बालिका । वृत्तान्त सांगा समस्त ॥४३॥
सखिया सांगती तयासी । हे सीमंतिनी नाम परियेसी ।
चंद्रांगदाची महिषी । चित्रवर्म्याची हे कन्या ॥४४॥
इचा पति अतिसुंदर । चंद्रांगद नामे थोर ।
जळक्रीडा करिता फार । येथे बुडाला नदीत ॥४५॥
तेणे शोक करिता इसी । वैधव्य आले परियेसी ।
दुःख करीत तीन वर्षी । लावण्य इचे हरपले ॥४६॥
सोमवारव्रत करीत । उपवास पूजादि आचरत ।
आज स्नानानिमित्त । आली असे नदीसी ॥४७॥
इच्या श्वशुराची स्थिति देखा । पुत्रशोके विकळ ऐका ।
राज्य घेतले दायादिका । कारागृही घातले ॥४८॥
या कारणे सीमंतिनी । नित्य पूजी शूलपाणि ।
सोमवार उपोषणी । म्हणोनि करिती परियेसा ॥४९॥
इतके सख्या सांगती । मग बोले आपण सीमंती ।
किमर्थ पुसता आम्हांप्रती । आपण कोण कंदर्परूपी ॥२५०॥
गंधर्व किंवा तुम्ही देव । किन्नर अथवा सिद्ध गंधर्व ।
नररूप दिसता मानव । आमुते पुसता कवण कार्या ॥५१॥
स्नेह्भावे करोनी । पुसता तुम्ही अति गहनी ।
पूर्वी देखिले होते नयनी । न कळे खूण म्हणतसे ॥५२॥
आप्तभाव माझ्या मनी । स्वजन तसे दिसता नयनी ।
नाम सांगा म्हणोनि । आठवी रूप पतीचे ॥५३॥
आठवोनि पतीचे रूप । करू लागली अति प्रलाप ।
धरणी पडली रुदितबाष्प । महादुःख करीतसे ॥५४॥
तियेचे दुःख देखोनि नयनी । कुमार विलोकी तटस्थपणी ।
मुहूर्त एक सावरोनि । आपण दुःख करीतसे ॥५५॥
दुःख करोनिया देखा । प्रक्षाळिले आपुल्या मुखा ।
उगी राहे म्हणे ऐका । आमुचे नाम सिद्ध म्हणे ॥५६॥
सीमंतिनी करिता शोक अपार । जवळी आला राजकुमार ।
हाती धरली सत्वर । संबोखीतसे प्रेमभावे ॥५७॥
एकांती सांगे तियेसी । म्हणे तुझ्या भ्रतारासी ।
देखिले आम्ही दृष्टीसी । सुखी आता असावे ॥५८॥
तव व्रतपुण्ये करोनी । पति शीघ्र पहासी नयनी ।
चिंता करून नको म्हणोनी । तृतीय दिनी भेटेल ॥५९॥
तव पति माझा सखा । प्राण तोचि ऐका ।
संदेह न करी वो बालिका । आण शिवचरणाची ॥२६०॥
ऐसे एकांती सांगून । प्रगट न करी म्हणून ।
दुःख आठवले ऐकून । सीमंतिनी बाळिकेसी ॥६१॥
सुटल्या धारा लोचनी । प्रेमे रडे स्फुंदोनी ।
विचार करी सीमंतिनी । हाचि होय मम पति ॥६२॥
पतीसारिखे मुखकमळ । नयन सुंदर अति कोमळ ।
ध्वनि बोलता ज्याची मंजुळ । अति गंभीर बोलतसे ॥६३॥
मृदु वाणी पतीसरसी । तैसाची बोले तो हर्षी ।
धरिता माझिया करासी । अति मृदु लागले ॥६४॥
माझे पतीचे लक्षण । मी जाणे सर्व खूण ।
हाचि होय माझा प्राण । समस्त चिन्हे असती ॥६५॥
यास देखोनि नयनी । धारा सुटल्या प्रेमे जीवनी ।
नवलपरी विचारूनी । मागुती अनुमान करीत ॥६६॥
दैवहीन असे आपण । कैसा पति येईल म्हणोन ।
बुडाला नदीत जाऊन । मागुती कैसी भ्रांति म्हणे ॥६७॥
मेला पति मागुती येता । ऐशी न ऐकिली कानी कथा ।
स्वप्न देखिले की भ्रांता । काय कळते माझे मना ॥६८॥
धूर्त होय की वेषधारा । राक्षस यक्ष किंवा किन्नरी ।
कपटे प्रगटला नदीतीरी । म्हणोनि कल्पना करीतसे ॥६९॥
किंवा पावला शिवव्रते । की धाडिला गिरिजानाथे ।
संकट जाणोनि आमुच्या येथे । मैत्रेयीकारणे धाडिला ॥२७०॥
ज्यास प्रसन्न शंकर । त्यास कैचा दुःखविकार ।
चिंतिले पाहिजे निर्धारे । ऐसे चिंती सीमंतिनी ॥७१॥
ऐसे होता राजकुमार । आरूढला वारूवर ।
निरोप मागे प्रीतिकर । सीमंतिनी नारीसी ॥७२॥
निघाला अश्व मनोवेगे । पातला नगरा अतिशीघ्रे ।
वासुकीपुत्र होता संगे । तया पाठवी नगरांत ॥७३॥
त्वा जावोनि वैरियांसी । इष्टती सांगा वादीयासी ।
न ऐकता तव बोलासी । संहारीन बोलावे ॥७४॥
ऐसे वचन ऐकोनि । त्वरित पावला राजभुवनी ।
उभा राहोनि कठोर वचनी । बोलतसे नगराधिपतीसी ॥७५॥
चला शीघ्र कुटुंबेसी । चंद्रांगदाचे भेटीसी ।
तक्षकाचे दर्शनासी । गेला होता पाताळी ॥७६॥
कालिंदीये नदीत । बुडाला हे ऐकोनिया मात ।
तुम्ही केला स्वामीघात । राज्य घेतले इंद्रसेनाचे ॥७७॥
आता सांगेन तुम्हांसी । चाड असे जरी प्राणासी ।
शरण जावे तयासी । इंद्रसेना स्थापोनी ॥७८॥
तक्षकासारखा मैत्र जोडला । दिधले नवनागसहस्त्रबळा ।
शीघ्र लागा चरणकमळा । चंद्रांगदाचे जाऊनी ॥७९॥
न ऐकाल माझ्या वचना । तरी आताचि घेतो प्राणा ।
तक्षके पाठविले आपणा । पारिपत्याकारणे हो ॥२८०॥
ऐसे वचन ऐकोनी । शत्रु भयाभीत मनी ।
हीन बुद्धि केली जाणोनी । आता शरण रिघावे ॥८१॥
जरी करू बलात्कार । तक्षक करील संहार ।
लोकात होई निंदा फार । प्राण जाईल आपुला ॥८२॥
ऐसे विचारूनि मानसी । बाहेर आणिती इंद्रसेनासी ।
नाना वस्त्रे आभरणेसी । सिंहासनी बैसविला ॥८३॥
सकळ विनविती त्यासी । अपराध घडला आम्हांसी ।
प्राण राखा वेगेसी । म्हणोनि चरणी लागले ॥८४॥
राया इंद्रसेनासी । तक्षकपुत्र सांगे त्यासी ।
तुमचा पुत्र आला परियेसी । वासुकी भेटी गेला होता ॥८५॥
ऐकोनि राव संतोषी त्यासी । आठवोनि अधिक दुःखासी ।
मूर्छा येवोनि धरणीसी । पत्‍नीसहित पडियेला ॥८५॥
नागकुमरे उठविले त्यासी । दुःख कासया करावे हर्षी ।
येईल पुत्र भेटीसी । त्वरे करोनि आतांची ॥८६॥
मग राव अतिहर्षी । बोलावित मंत्रियांसी ।
नगर श्रृंगारावयासी । निरोप दिधला तये वेळी ॥८७॥
ऐसा निरोप देऊन । भेटी निघाला आपण ।
सकळ दायाद स्वजन । राणीवसा आदिकरूनि ॥८९॥
मंत्रीपुरोहितासहित । निघाले लोक समस्त ।
कौतुक पाहो म्हणत । मेला पुत्र कैसा आला ॥२९०॥
आनंद झाला सकळिका । राव मानि महाहरिखा ।
पाहीन म्हणे पुत्रमुखा । अति आवडीने अवधारा ॥९१॥
सवे वाजंत्र्यांचे गजर । नगरलोका संतोष थोर ।
करिताती जयजयकार अति उल्हास करिताती ॥९२॥
ऐसे जाऊनि पुत्रासी । भेटी झाली रायासी ।
चंद्रांगद पितयासी । नमस्कारी साष्टांगे ॥९३॥
अति प्रेमे पुत्रासी । आलिंगी राव त्वरेसी ।
सद्गदित कंठेसी । नेत्री सुटल्या अश्रुधारा ॥९४॥
पुत्रासी म्हणे इंद्रसेन । आलासी बाळा माझा प्राण ।
श्रमलो होतो तुजविण । म्हणोनि सांगे दुःख आपुले ॥९५॥
मातेते आलिंगोन । दुःख करी ती अतिगहन ।
विनवीत तिये संबोखोन । मजनिमित्त कष्टलिसी ॥९६॥
पुत्र नव्हे मी तुमचा शत्रु । जाऊनि आपुले सुखार्थु ।
तुम्हा दुखविले की बहुतु । नेदीच सुख तुम्हाते ॥९७॥
आपण जावोनि पाताळी । राहिलो सुखे शेषाजवळी ।
तुम्ही कष्टलीत बहुतकाळी । मजनिमित्त अहोरात्र ॥९८॥
काष्ठासरी अंतःकरण । माझे असे की सत्य जाण ।
माताजीव जैसे मेण । पुत्रानिमित्त कष्ट बहुत ॥९९॥
मातापितयांचे दुःख । जो नेणे तोचि शतमूर्ख ।
उत्तीर्ण व्हावया अशक्य । स्तनपान एक घडीचे ॥३००॥
मातेवीण देव देखा । पुत्रासि नाही विशेखा ।
कवण उत्तीर्ण नव्हे ऐका । माता केवळ मृडानी ॥१॥
दुःख देत जननीसी । तो जाय यमपुरासी ।
पुत्र नव्हे त्याचे वंशी । सप्तजन्मी दरिद्री ॥२॥
ऐसे मातेसि विनवूनी । भेटतसे तो भाऊबहिणी ।
इष्ट सोयरे अखिल जनी । प्रधानासमवेत नागरिका ॥३॥
इतुकिया अवसरी । प्रवेश केला नगराभीतरी ।
समारंभ केला अति थोरी । पावले निजमंदिरा ॥४॥
तक्षकाचे पुत्रासी । गौरविले सन्मानेसी ।
वस्त्रे भूषणे रत्‍नेसी । इंद्रसेने अतिप्रीती ॥५॥
चंद्रांगद सांगे पितयासी । तक्षक उपकार विस्तारेसी ।
प्राण वाचविला आम्हासी । द्रव्य दिधले अपार ॥६॥
सुंदर वस्त्रे आभरणे । दिधली होती तक्षकाने ।
पिता देखोनि संतोषाने । म्हणे धन्य तक्षक ॥७॥
निरोप दिधला नागपुत्रासी । बोळविले तयासी ।
भृत्य पाठविले वेगेसी । चित्रवर्म्याचे नगरात ॥८॥
राव म्हणे तये वेळी । सून माझी दैवे आगळी ।
तिचे धर्मै वाचला बळी । पुत्र माझा अवधारा ॥९॥
तिणे आराधिला शंकर । तेणे कंकण चुडे स्थिर ।
तेणे वाचला माझा कुमर । सौभाग्यवती सून माझी ॥३१०॥
म्हणोनि पाठविले वेगेसी । लिहोनिया वर्तमानासी ।
चित्रवर्मरायासी । इंद्रसेन रायाने ॥११॥
हेर निघाले सत्वरी । चित्रवर्म्याचिये नगरी ।
व्यवस्था सांगितली कुसरी । चंद्रांगदशुभवार्ता ॥१२॥
संतोषे राजा ऐकोनि देखा । करिता झाला महासुखा ।
दाने दिधली अपार ऐका । रत्‍ने भूषणे हेरांसी ॥१३॥
इंद्रसेन राजा सत्वर । पुनरपि करावया वर्‍हाड थोर ।
चंद्रांगद बडिवार । सेना घेवूनि निघाला ॥१४॥
महोत्साह झाला थोर । वर्‍हाड केले धुरंधर ।
चंद्रांगद प्रीतिकर । सीमंतिनीसी भेटला ॥१५॥
पाताळींची अमोल्य वस्तु । प्राणेश्वरीसी अर्पित ।
पाजिता झाला अमृत । महानंद प्रवर्तला ॥१६॥
कल्पवृक्षफळ देखा । देवोनि तोषविला नायका ।
अमोल्य वस्त्राभरणी देखा । दश योजने तेज फाके ॥१७॥
ऐसा उत्साह विवाह केला । आपुले पुरीसी निघाला ।
सीमंतिनीचे वैभवाला । जोडा नसे त्रिभुवनी ॥१८॥
मग जावोनि नगरासी । राज्यी स्थापिला पुत्रासी ।
दहा सहस्त्र पूर्ण वर्षी । राज्य केले चद्रांगदे ॥१९॥
सीमंतिनी करी व्रतासी । उपवास सोमवारासी ।
पूजिले गौरीहरासी । म्हणोनि पावली इष्टार्थ ॥३२०॥
ऐसे विचित्र असे व्रत । म्हणोनि सांगे श्रीगुरुनाथ ।
ऐक सुवासिनी म्हणत । अति प्रीती निरूपिले ॥२१॥
ऐसे करी वो आता व्रत । चुडे कंकणे अखंडित ।
कन्या पुत्र होती बहुत । आमुचे वाक्य अवधारी ॥२२॥
दंपत्य विनवी श्रीगुरूसी । तुमची चरणसेवा आम्हांसी ।
पुरविती मनोरथासी । आम्हा व्रत कायसे ॥२३॥
आमचा तू प्राणनायक । तुजवाचोनि नेणो आणिक ।
तव स्मरणमात्रे असे निक । म्हणोनि चरणी लागली ॥२४॥
श्रीगुरु म्हणती तयासी । आमुचे निरोपे करा ऐसी ।
व्रत आचरा सोमवारासी । तेचि सेवा आम्हा पावे ॥२५॥
निरोप घेऊनि श्रीगुरूचा । नेम धरिला सोमवाराचा ।
भेटीलागी तयाच्या । मातापिता पावली ॥२६॥
ऐकोनिया कन्यापुत्रवार्ता । संतोषली त्याची माता ।
द्रव्य वेचिले अपरिमिता । समाराधना ब्राह्मणांसी ॥२७॥
पूजा करिती श्रीगुरूसी । आनंद अति मानसी ।
समारंभ दिवानिशी । बहुत करिती भक्तीने ॥२८॥
ऐशापरी वंदोनी । श्रीगुरूचा निरोप घेउनी ।
गेली ग्रामा परतोनी । ख्याती झाली चहू राष्ट्री ॥२९॥
पुढे त्या दंपतीसी । पाच पुत्र शतायुषी ।
झाले आशीर्वादेसी । श्रीगुरूरायाच्या ॥३३०॥
प्रतिवर्षी दर्शनासी । दंपती येती भक्तीसी ।
ऐसे शिष्य परियेसी । श्रीगुरूचे माहात्म्य ॥३१॥
ऐसे श्रीगुरुचरित्र । सिद्ध सांगे पवित्र ।
नामधारक अतिप्रीती । ऐकतसे अवधारा ॥३२॥
गंगाधराचा कुमर । सरस्वती विनवी गुरुकिंकर ।
स्वामी माझा पारंपार । श्रीनृसिंहसरस्वती ॥३३॥
ऐसा वरदमूर्ति देखा । सकळ जन तुम्ही ऐका ।
प्रसन्न होईल तात्काळिका । न धरावा संदेह मानसी ॥३४॥
साखर स्वादु म्हणावयासी । उपमा द्यावी कायसी ।
मनगटीचे कंकणासी । आरसा कासया पाहिजे ॥३५॥
प्रत्यक्ष पाहता दृष्टान्तेसी । प्रमाण कासया परियेसी ।
ख्याती असे भूमंडळासी । कीर्ति श्रीगुरुयतीची ॥३६॥
ऐका हो जन समस्त । सांगतो मी उत्तम होत ।
सेवा करिता श्रीगुरुनाथ । त्वरित होय मनकामना ॥३७॥
अमृताची आरवटी । घातली असे गोमटी ।
पान करा हो तुम्ही घोटी । धणीवरी सकळिक ॥३८॥
श्रीगुरुचरित्र कामधेनु । ऐकता होय पतित पावनु ।
नाम ज्याचे कामधेनु । तो चिंतिले पुरवित ॥३९॥
इति श्रीगुरुचरित्रामृत । सीमंतिनी आख्यान विख्यात ।
पंचत्रिशत्‍ अध्यायात । कथासार सांगितली ॥३४०॥
इति श्रीगुरुचरित्रामृते परमकथाकल्पतरौ श्रीनृसिंहसरस्वत्युपाख्याने
सिद्धनामधारकसंवादे सीमंतिन्याख्यानं नाम पंचत्रिंशोऽध्यायः ।
॥ श्रीगुरुदेव दत्त ॥
॥श्रीगुरुदत्तात्रेयार्पणमस्तु॥
(ओवीसंख्या ३४०)
गुरुचरित्र अन्य अध्याय
गुरूचरित्र अध्याय पहिला | Gurucharitra Adhyay 1 | गुरूचरित्र अध्याय 1
गुरूचरित्र अध्याय दुसरा | Gurucharitra Adhyay 2 | गुरूचरित्र अध्याय 2
गुरूचरित्र अध्याय तिसरा | Gurucharitra Adhyay 3 | गुरूचरित्र अध्याय 3
गुरूचरित्र अध्याय चौथा | Gurucharitra Adhyay 4 | गुरूचरित्र अध्याय 4
गुरूचरित्र अध्याय पाचवा | Gurucharitra Adhyay 5 | गुरूचरित्र अध्याय 5
गुरूचरित्र अध्याय सहावा | Gurucharitra Adhyay 6 | गुरूचरित्र अध्याय 6
गुरूचरित्र अध्याय सातवा | Gurucharitra Adhyay 7 | गुरूचरित्र अध्याय 7
गुरूचरित्र अध्याय आठवा | Gurucharitra Adhyay 8 | गुरूचरित्र अध्याय 8
गुरूचरित्र अध्याय नववा | Gurucharitra Adhyay 9 | गुरूचरित्र अध्याय 9
गुरूचरित्र अध्याय दहावा | Gurucharitra Adhyay 10 | गुरूचरित्र अध्याय 10
गुरूचरित्र अध्याय अकरावा | Gurucharitra Adhyay 11 | गुरूचरित्र अध्याय 11
गुरूचरित्र अध्याय बारावा | Gurucharitra Adhyay 12 | गुरूचरित्र अध्याय 12
गुरूचरित्र अध्याय तेरावा | Gurucharitra Adhyay 13 | गुरूचरित्र अध्याय 13
गुरूचरित्र अध्याय चौदावा | Gurucharitra Adhyay 14 | गुरूचरित्र अध्याय 14
गुरूचरित्र अध्याय पंधरावा | Gurucharitra Adhyay 15 | गुरूचरित्र अध्याय 15
गुरूचरित्र अध्याय सोळावा | Gurucharitra Adhyay 16 | गुरूचरित्र अध्याय 16
गुरूचरित्र अध्याय सतरावा | Gurucharitra Adhyay 17 | गुरूचरित्र अध्याय 17
गुरूचरित्र अध्याय अठरावा | Gurucharitra Adhyay 18 | गुरूचरित्र अध्याय 18